Συνείδηση: μια λέξη που αναφέρεται σε μια ιδιότητα που έχουμε εγώ κι εσύ. Αυτή η ιδιότητα είναι το αίσθημα του να είμαστε εμείς, οι υποκειμενικές μας εμπειρίες των καταστάσεων. Για παράδειγμα, όταν βλέπουμε ένα χρώμα, δεν το αναγνωρίζουμε απλά – έχουμε μια εμπειρία του πώς είναι να το βλέπουμε εμείς οι ίδιοι, ως ο εαυτός μας. Βέβαια, η λέξη δεν έχει έναν κοινά αποδεκτό ορισμό και αυτό στο οποίο παραπέμπει είναι μυστήριο.
Πώς λειτουργεί η συνείδηση; Βρίσκεται κάπου μέσα μας; Γιατί υπάρχει καν; Από πού προκύπτει; Ή μήπως προκύπτουν όλα τα υπόλοιπα από αυτήν; Ποια η σχέση της με τον εγκέφαλό μας; Αυτά τα ερωτήματα εντάσσονται στο λεγόμενο πρόβλημα νου-σώματος, το οποίο αποτελεί ένα από τα βασικά θέματα της φιλοσοφίας του νου. Οι δύο επικρατέστερες φιλοσοφικές θεωρίες μέσω των οποίων προσπαθούμε να ξετυλίξουμε σήμερα το μυστήριο της συνείδησης είναι ο μονισμός και ο δυϊσμός.
Ο μονισμός υποστηρίζει ότι τα πάντα αποτελούνται από μία μόνο «ουσία». Οι πιο διαδεδομένες εκδοχές του είναι ο φυσικαλισμός, σύμφωνα με τον οποίο το κάθε τι είναι φυσικό (υλικό) και τα πάντα μπορούν να αναχθούν μέσα από τις φυσικές επιστήμες σε κάτι φυσικό (αναγωγισμός), και ο ιδεαλισμός, που θέτει ότι η μοναδική ουσία του κόσμου είναι το πνεύμα κι όχι η ύλη.
Από την άλλη, ο δυϊσμός θεμελιώνει την πραγματικότητά μας πάνω σε δύο ξεχωριστές αρχές, τον διαχωρίζει σε φυσικό και πνευματικό (παρόμοια είναι και η θεωρία του πλουραλισμού, μόνο που σε αυτόν οι βασικές αρχές του κόσμου δεν είναι μόνο δύο). Ενδιαφέρουσες μορφές δυϊσμού είναι ο ουσιακός δυϊσμός, όπου οι δύο θεμελιώδεις αρχές του σύμπαντος δεν αλληλεπιδρούν, η καθεμιά δηλαδή αποτελεί ένα κλειστό σύστημα, και ο επιφαινομεναλισμός, που ισχυρίζεται ότι ο κόσμος αποτελείται εκτός από μια υλική και από μία πνευματική σφαίρα μεν, η οποία όμως είναι «παραπροϊόν» (επιφαινόμενο) των φυσικών διεργασιών του εγκεφάλου μας. Αυτό σημαίνει ότι η αιτιώδης σχέση νου-σώματος είναι μονόδρομη. Το δεύτερο προκαλεί το πρώτο, όχι όμως και το αντίθετο.
Όποια προσέγγιση και να χρησιμοποιήσουμε για να γνωρίσουμε καλύτερα τη συνείδηση, η υποκειμενική της φύση ίσως να υποδεικνύει την αδυναμία μας να ανακαλύψουμε πολλά σχετικά με αυτήν. Ό,τι θεωρούμε δεδομένο και αληθές, βασίζεται σε αντικειμενικές καθολικές παρατηρήσεις, που έχουμε τη δυνατότητα να εξηγούμε ο ένας στον άλλον μέσω ενός κώδικα επικοινωνίας (με σύμβολα της γλώσσας, των μαθηματικών, της μουσικής). Αλλά όσο κι αν φανταστώ το πώς θα ήταν να ήμουν εσύ, όσο και να προσπαθήσεις να μου το εξηγήσεις, εγώ στο τέλος δεν μπορώ να το αντιληφθώ πραγματικά. Το ίδιο ισχύει φυσικά κι αντίστροφα. Ενδέχεται, δηλαδή, κάποια πράγματα που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τη συνείδηση να είναι παγιδευμένα στην υποκειμενική μας σκοπιά.
Τώρα που το σκέφτομαι, ίσως είναι καλύτερο κάποια πράγματα να παραμένουν μυστήριο.