Γειά σας. Είμαι ο 18.253 και αυτό είναι το μόνο που πρέπει να γνωρίζετε για μένα. Τούτη είναι η πεποίθηση του σημερινού μας εκπαιδευτικού συστήματος… Κάθε έτος, χιλιάδες δεκαοκτάχρονοι, με μυαλά έτοιμα να σκάσουν από όνειρα, οδεύουν κάθε μέρα για μια, δυο βδομάδες προς τα εξεταστήρια των πανελληνίων: ένα γλυκόπικρο αντίο στην στέγη της καθημερινότητάς τους τα τελευταία τρία έτη.
Εκεί καλούνται να απαντήσουν κάθε μέρα σε ένα σύνολο σπουδαίων ερωτήσεων, ικανών να προβλέψουν το μέλλον τους. Άλλοτε αυτές αποσκοπούν στο να ελέγξουν την ευφυία τους, άλλοτε την μνήμη τους, όλες όμως την πειθαρχία που επέδειξαν τον τελευταίο αυτό χρόνο. Καμιά φορά, τυχαίνει να τους ζητείτε να βάλουν λίγο απ’ το εγώ τους ανάμεσα στις γραμμές της εμβαπτισμένης στην αγωνία κόλλας που στέκει μπροστά τους. Τότε, ενώ τους υπαγορεύεται συχνά τιμωρούνται…
Πως; Λίγες μέρες μετά, όλοι εκείνοι που κλήθηκαν να τους συντροφεύσουν σε αυτό το δύσκολο ταξίδι οφείλουν να κατανοήσουν μέσα από πέντε φύλλα χαρτί κατά πόσο ο καθένας τους είναι αρκετός για τα πολυπόθητα ακαδημαϊκά μονοπάτια. Μέσα στην ζέστη του καλοκαιριού, με την αμοιβή ανά κομμάτι ετήσιας προσπάθειας, οι κριτές θα πρέπει να κατανοήσουν τι εστί «Μαρία», «Δημήτρης», «Κατερίνα», «Ηλίας» και κάθε Ηλίας και να το μεταφράσουν σε ένα νούμερο. Ένα νούμερο που αποτιμά την ετοιμότητά τους, τις γνώσεις τους, την ευστροφία τους, την αποφασιστικότητά τους, την ικανότητά τους. Ή μήπως έναν αριθμό που αποτιμά το άγχος, την ατυχία, την ανθρώπινη αδιαθεσία, την αναμενόμενη ανάγκη για ζωή ενός δεκαοκτάχρονου, τον πρωινό τσακωμό στο σπίτι, την αρρώστια ενός οικογενειακού μέλους, την πίεση των γονέων, την θυσία των ονείρων, την υποκρισία της κοινωνίας μας…
Γιατί υποκρισία; Ζητούμε από τους νέους να διώξουν την ματαιοδοξία. Αφιερώνουμε γιορτές, ώρες διδασκαλίας, δρόμενα για να ενσταλάξουμε στα μυαλά τους ότι όλοι σ’ αυτό τον κόσμο είμαστε μαζί, είμαστε ένα, ότι με την συνεργασία ο κόσμος οδεύει εμπρός. Ότι με την αντιπαλότητα ο κόσμος οπισθοδρομεί. Κι ύστερα τα κλείνουμε σε μια μικρή αρένα, με όπλα ένα στυλό, ένα μυαλό και την αναισθησία και τους λέμε « Παλέψτε. Ο διπλανός σου δεν πρέπει να σε περάσει. Ο διπλανός σου θα σου κλέψει την θέση».
Σαφώς και μια ευγενής άμυλα δεν μπορεί να εκλείψει εφόσον οι αίθουσες, το διδακτικό προσωπικό και ο χρόνος διδασκαλίας είναι πεπερασμένα. Κανένα πανεπιστήμιο δεν μπορεί να υποδεχθεί απεριόριστους φοιτητές. Όμως αυτό που μετρά είναι πόσο προσπάθησε κανείς για να μειώσει τον αρνητικό ανταγωνισμό πριν σηκώσει αδιαφορία τους ώμους. Αλήθεια ποια μέριμνα υπήρξε ώστε όλοι οι μαθητές να μην πολεμήσουν για ένα βήμα στους ίδιους συνηθισμένους γνωστικούς διαδρόμους;
Μικρά παιδιά, στην πραγματικότητα, που μόλις θυσίασαν έναν χρόνο που θα έπρεπε να βρίθει από έρωτα, φιλίες, όμορφες αναμνήσεις, ξεγνοιασιά, δημιουργικότητα, γνώση αποδεσμευμένη από πιέσεις, οδεύουν εκείνα τα πρωινά πολλές φορές με μυαλά κουβάρια, αγνοώντας τι αποζητούν πραγματικά απ’ την ζωή τους. Κι όμως πιστεύουν ακράδαντα ότι σε λίγα λεπτά θα πολεμήσουν γι’ αυτό. Πόσοι απ’ όλους εκείνους που ήξεραν να δουλεύουν καλά τα χέρια τους κατέληξαν σε ανιαρές αίθουσες να ακολουθούν με υπνωτισμένο βλέμμα την τροχιά μιας κιμωλίας; Και πόσοι αγρότες και κτηνοτρόφοι θυσιάστηκαν στον βωμό της αίγλης ενός μεγαλεπήβολου τίτλου;
Κατά την διάρκεια της καραντίνας, μου άρεσε συχνά να παρηγοριέμαι από τις θετικές κοινωνικές ζυμώσεις που έχει προταθεί κατά καιρούς πως έφερε ο μαύρος θάνατος στην μεσαιωνική Ευρώπη. Σύμφωνα με αυτές τις υποθέσεις, έως τότε καθιερωμένοι θεσμοί παρέλυσαν στην απειλή της ασθένειας, κατέρρευσαν και στρώθηκε κόκκινο χαλί για την επερχόμενη αναγέννηση. Λίγες μέρες μετά, στο σήμερα, η εκπαιδευτική προσέγγιση ήρθε αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη πρόκληση. Πίστεψα τότε για λίγες στιγμές πως η τεχνολογία θα έδινε την λύση, μια λύση τόσο ουσιαστική που θα καθιερωνόταν και θα αποδέσμευε τους μαθητές από την επιφανειακή αξιολόγηση των εξετάσεων… Πολλοί από μάς ήδη γνωρίζουμε τις τεράστιες δυνατότητες ψηφιακών εφαρμογών, όπως αυτών για τις εξετάσεις οδικής σήμανσης ή εκείνων για την εκμάθηση γλωσσών. Αλγόριθμοι που με εκπληκτική ακρίβεια μπορούν να διαγνώσουν τις αδυναμίες κάθε χρήστη, να διαμορφώσουν την ημερήσια του ενασχόληση ώστε να διορθωθούν και να αξιολογήσουν την πρόοδο. Κι όμως, η αδιαλλαξία του σημερινού συστήματος οδήγησε σε χειρότερες ακόμη συνθήκες.
Οι δεκαοκτάχρονοι κλήθηκαν να παλέψουν και πάλι σε μια κατάσταση τόσο στρεσογόνα που οι κριτές αποφάσισαν πως αριθμοί πολύ μικροί, που μέχρι πέρσι φαντάζουν αδιανόητοι, μπορούσαν να γίνουν επιστήμονες, λες και ξαφνικά η γνώση κατέστη πιο ευνόητη. Οι υπόλοιποι αναλωθήκαν σε μια εξέταση ηλεκτρονική, γεμάτη παράθυρα για την αναξιοκρατία να εισχωρήσει. Σαν να μην έφταναν όλες οι ατυχίες που ήδη ήταν σε θέση να καθορίσουν το μέλλον ή την αξία ενός ονειροπόλου μυαλού, προστέθηκαν άλλες ανυπότακτες στον έλεγχο του ατόμου, από την απλή διακοπή ρεύματος μέχρι τα τεχνικά προβλήματα ενός υπολογιστή.
Οι εξετάσεις με όλες τις αδικίες που κουβαλούν, με όλη την τύχη που μπορεί να φέρει η κρίση μιας μέρας, με όλη την απόρριψη των στοιχείων εκείνων μιας προσωπικότητας που δεν χωρούν σε μια κόλλα χαρτί αλλά συνιστούν έναν καλό επιστήμονα, επαγγελματία κτλ. ( π.χ. δημιουργικότητα, κοινωνικότητα, πάθος για το αντικείμενο) αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ανθεκτικές απέναντι σε οποιαδήποτε εναλλακτική αξιολόγηση εμπεριέχει την συνεχή ενασχόληση ή την σύνταξη εργασιών εφ’ όλης της ύλης… Κι όλα αυτά σε έναν θεσμό που προωθεί την αριστεία, την ισότητα, την συνεργασία, την εργατικότητα, την αξιοκρατία…